آنچه در پی آمده است نگاهی دارد به پتانسیل ها و جایگاه بخش حمل و نقل در اقتصاد و همچنین چالش های پیش روی این بخش که قسمت چهارم در پستهای قبلی ملاحظه کردید و اینک قسمت پنجم و پایانی را می خوانید:
***
چالش های دیگری هم دربخش حمل ونقل وجوددارندکه مجال پرداختن به آنها نیست،اماضرورت داردکه به آنها توجه شود که ازجمله مهمترین مواردعبارتند از:
قیمت گذاری انرژی وتأثیرآن بربخش حمل ونقل:
همه ساله سهم بالایی ازانرژی کشور در حوزه حمل ونقل اعم ازجاده ای،ریلی، هوایی ودریایی مصرف شده وروندصعودی میزان مصرف دراین بخش کماکان ادامه پیداکرده است .باتوجه به وضع توسعه
نامتوازن حمل ونقل کشوربه سود حمل ونقل جاده ای،بخش عمده ای ازاین سوخت هم دراین بخش مصرف می شود. با قیمت گذاری یارانه ای سوخت سایربخش های حمل ونقل دررقابت باجاده جایگاه خودرا ازدست داده اند که این امرتوسعه نامتوازن بخش به زیان راه آهن وسایر روش های حمل ونقل را تشدید می کند،ضمن اینکه مصرف سوخت کشور هم به میزان زیادی روبه رشداست.
[ البته مسلم است که در تمام دنیا حمل و نقل جاده ای مهم ترین نقش را دارا می باشد و در اینجا باید آن بخشی از رشد اضافه این بخش را در نظر گرفت که به دلیل توزیع نامناسب منابع به دلیل بهم خوردن قیمت انرژی حاصل شده است منظور می باشد، وگرنه سایر مشکلات که گریبان گیر تمام بخشها می باشد. - * ]
فرسودگی ناوگان حمل ونقل وعقب افتادگی فناورانه :ازدیگر معضلات این بخش عمر بالای متوسط ناوگان حمل ونقل اعم ازجاده ای،هوایی،دریایی وریلی است. برای مثال متوسط طول عمروسایل نقلیه باری برون شهری ۵ ر ۱۷ سال ومتوسط طول عمروسایل نقلیه مسافری برون شهری اعم ازاتوبوس،مینی بوس وسواری کرایه به ترتیب برابربا ۱۳ سال،۶ ر ۲۵ سال و۵ ر ۸ سال است.
درزمینه ریل و هواپیما هم وضع به همین ترتیب است. این وضع علاوه براینکه بهره وری این بخش راکاهش داده ومیزان تلفات وخسارات جانی ومالی راافزایش می دهد، فاصله فناورانه بین بخش حمل ونقل درایران باتحولات روزدرجهان را هم افزایش داده است. عدم ترمیم این فاصله درنهایت غیراقتصادی شدن بخش حمل ونقل وافزایش هزینه سایرفعالیت های اقتصادی رادرپی خواهدداشت.
تأمین منابع مالی:بخش حمل ونقل به دلیل زیرساختی بودن ونیازبه سرمایه گذاری های کلان همواره نیازبالایی به منابع مالی دارد.به طورطبیعی بودجه دولت ها هم برای تأمین همه طرح های حمل ونقل کفاف نمی دهد وازاین روتوجه به منابع وروش های جایگزین برای تأمین مالی این بخش به ویژه بامشارکت بخش خصوصی یکی ازچالش های اساسی دربخش حمل ونقل است.
قیمت گذاری:ازدیگرچالش های این بخش مسئله قیمت گذاری خدمات آن است.این موضوع همواره چالشی است،زیرابایدتعادلی بین متقاضیان خدمات وعرضه کنندگان آن برقرارشود،به ویژه اینکه تأمین استهلاک زیرساخت هاو بازسازی آنها مستقیماًبه درآمدفعالیت های حمل ونقل وابسته است
نتیجه گیری و پیشنهاد
ازدیربازتوسعه اقتصادی درگروتوسعه بازرگانی بوده وتوسعه بازرگانی هم وابسته به توسعه حمل ونقل بوده است اهمیت اقتصادی توسعه حمل ونقل بابهبودرفاه وبسترسازی شرایط مناسب اجتماعی، سیاسی واقتصادی همراه است. وجود امکانات حمل ونقل کارآدرافزایش رفاه اجتماعی اهمیت قابل توجهی دارد. ایجاد زیرساخت ها واصلاحات درساختارنظام اقتصادی کشور، درجهت شکل گیری بسترهای لازم برای دستیابی به توسعه اقتصادی،امری لازم وضروری است.
نبود زیرساخت های حمل ونقل عامل محدودکننده برای توسعه است، به طوری که دراقتصادهای درحال توسعه،نبودزیرساخت های حمل ونقل وموانع نظارتی موجب تقبل هزینه های بالای نقل و انتقال می شوند.
ویژگی های جغرافیایی ایران نظیردسترسی آسان به آبهای آزادو استقراراین کشوردرمحل تلاقی مهمترین کریدورهای حمل ونقل آسیا،برنامه ریزی برای ارتقای توان ترانزیتی کشوروتوسعه حمل و نقل چندوجهی راتوجیه پذیر ساخته است واگرپتانسیل های
حمل ونقل ایران به خوبی شناسایی وتقویت شوند،به کشوری قدرتمنددرتعاملات جهانی مبدل خواهدشدومنافع سرشاری از محل ترانزیت کالاهای شرق وغرب آسیابه دست خواهدآورد.
حمل ونقل دراسنادبالادستی کشورجایگاه ویژه ای دارد درمواد ۵۱ تا ۵۸ قانون برنامه پنجساله ششم توسعه به صورت تفصیلی به بخش حمل ونقل پرداخته شده است وبرتوسعه آن،به ویژه حمل ونقل ریلی تأکیدشده است.
دربسیاری ازکشورهای توسعه یافته،حمل ونقل بین ۶ تا۱۲درصد ازتولیدناخالص داخلی راتشکیل می دهد. سهم این بخش درایران بین۵ تا۶ درصد درنوسان بوده است که درمقایسه با اکثر اقتصادهای توسعه یافته و بسیاری ازاقتصادهای درحال توسعه به طورنسبی پایین است .این موضوع نشان می دهدکه این بخش پتانسیل بالایی برای رشد سریع ترنسبت به اقتصادملی دارد و باتوجه به مزیت های جغرافیای ایران و نیازهای روزافزون اقتصادکشور به توسعه حمل ونقل و زیرساخت های مدرن،این بخش می تواندرشدسریع تری داشته باشد.
الگوی توسعه حمل ونقل درایران عمدتاًمتکی برتوسعه حمل ونقل جاده ای بوده است،اما به نظر میرسدکه ادامه الگوی فعلی درآینده نزدیک باچالش روبروخواهدشد. افزایش مصرف سوخت، آلودگی محیط زیست،ترافیک های جاده ای وتلفات وتصادفا ت جاده ای ازیک سو و مزیت های سایرروش های حمل ونقل ازجمله راه آهن ازسوی دیگرنیازبه بازبینی وتوسعه روش های جایگزین حمل ونقل جاده ای رابیش ازپیش ضروری ساخته ولازم است تامسئولین اهتمام بیشتری به روش های جایگزین حمل ونقل جاده ای داشته باشند.
رشدبهره وری نیروی کاردربخش حمل ونقل بیش ازدوبرابر کل اقتصادایران بوده است بااین حال بهره وری سرمایه دراین بخش روندی نزولی داشته است. روندنزولی بهره وری سرمایه دربخش حمل ونقل بازتاب معضلات مهمی ازجمله استفاده غیراقتصادی اززیرساخت های حمل ونقل، فرسودگی وعدم بازسازی زیرساخت ها،اجرای برخی ازطرح های حمل ونقل بدون توجه به توجیه اقتصادی، قیمت گذاری غیراقتصادی و مدیریت غیربهینه است.
از سال۱۳۷۵ به بعدزیرساخت های همه انواع روش های حمل ونقل افزایش یافته است،اما این افزایش به صورت نامتوازن وبه سودحمل ونقل جاده ای بوده است. برای مثال،طول آزادراه های تحت حوزه استحفاظی وزارت راه وشهرسازی درمجموع ۲۹۰ درصد افزایش یافته است، اما خطوط اصلی راه آهن تنها ۸۶ درصد و تعدادکشتی ها ۲۹ درصدافزایش یافته است. وضع ناوگان هوایی کشور هم نامناسب است. به طوری که عمرناوگان هوایی کشورحدوداً۲۲ سال است و این مسئله ضرورت بازسازی ناوگان هوایی کشور را گوشزد می کند.
از منظر شاخص عملکرد لجستیکی جایگاه ایران دربین کشورهای جهان به نسبت اقتصادایران و هم مزیت هاوپتانسیل های سرزمینی وانسانی آن اصلاًمناسب نیست ؛ هرچندرتبه ایران درسالهای اخیربهبودیافته است،بااین حال این رتبه باپتانسیل های اقتصادایران ونیازهای آن تناسب ندارد .
علیرغم اینکه زیرساخت های به نسبت مناسبی درزمینه حمل ونقل وجود دارد،امادرزمینه کارآمدی این زیرساخت هاو خدمات مربوط به آنها مانندگمرکات و تحویل به موقع محموله هاکه برای رقابت پذیری فعالیت های اقتصادی حیاتی محسوب می شوند،وضعیت بسیارنامناسب است.
مقایسه وضع ایران باکشورهای منطقه سندچشم اندازهم نشان می دهدکه فاصله زیادی بین ایران وکشورهای پیشتازدراین زمینه وجوددارد. برای مثال امارات متحده عربی علیرغم اینکه مزیت ها و پتانسیل های جغرافیایی آن باایران قابل مقایسه نیست،بااین حال رتبه۱۳ رادربین کشورهای جهان ازمنظرشاخص عملکرد لجستیکی دارد.
باتوجه به یافته های گزارش،می توان مهمترین چالش های بخش حمل ونقل درایران رابه این شرح نامبرد:
توسعه نامتوازن بخش حمل ونقل
عدم رشدبهره وری سرمایه
افزایش عمرناوگان هوایی
عقب ماندگی درزمینه توسعه زیرساخت های حمل ونقل درمقایسه باکشورهای منطقه
علاوه بر مواردفوق چالش های دیگری هم دربخش حمل ونقل وجوددارندکه مجال پرداختن به آنهادراین گزارش نیست ، اماضرورت داردکه به آنهاتوجه شود:
قیمت گذاری انرژی وتأثیرآن بربخش حمل ونقل
فرسودگی ناوگان حمل ونقل وعقب افتادگی فناورانه
تأمین منابع مالی
قیمت گذاری
باتوجه به مباحث مطرح شده پیشنهادهای ذیل ارائه می شود:
۱ _توجه به توسعه متوازن بخش حمل ونقل بامدنظرقراردادن رویکرد آمایش سرزمین وتوازن منطقه ای
۲_لزوم بررسی مجلس شورای اسلامی ازبُعد ضرورت مقررات گذاری مشخص ومنسجم درحیطه قیمت گذاری و رفع عدم انسجام وفعالیت های جزیره ای مبتنی برقیمت گذاری دربخش حمل ونقل
۳ _ استفاده ازروش های جدیدتأمین مالی برای تحرک بخشیدن به طرح های اولویت داربخش حمل ونقل،
۴ _ ضرورت پایش ونظارت مستمربرتحقق مواد ۱۶۱ تا ۱۶۷ قانون برنامه ششم توسعه
۵_ لزوم توجه جدی به بحث پروژه های نیمه تمام وعمرانی درحوزه حمل ونقل وبررسی امکان پذیری آن ازحیث واگذاری به بخش خصوصی
۶ _ ضرورت تعریف ولزوم توجه به توجیه اقتصادی ومزیت های منطقه ای زیرساخت های حمل و نقل
۷ _ لزوم به هنگام سازی ظرفیت های فناوری های نوین درحوزه حمل ونقل وتقویت رویکردهای اقتصادی،اجتماعی وفرهنگی هریک ازفناوری های موردنظردرآن حوزه
منابع و ماخذ در پایگاه مرکز پژوهش های مجلس موجود است
تلخیص شده از گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
* نظر اضافه شده توسط گرد آورنده به متن اصلی
منبع : روزنامه اطلاعات