جایگاه حمل ونقل در توسعه اقتصادی - قسمت اول

   

حمل ونقل پدیده ای پویا، فراگیر و پیچیده است. حمل ونقل کارآمد و موفق زمینه ساز اقتصاد سالم بوده،از امور زیربنایی و یکی از اجزای مهم چرخه تولید و مصرف است.

فعالیت های حمل ونقل خود بخشی ازفرآیند تولید است که در طبقه بندی بخش های اقتصادی، از بخش های خدماتی محسوب می شود. بعضی محققان، رشد بخش حمل ونقل را منوط به رشد تولید و برخی دیگر رشد تولید را منوط به رشد بخش حمل ونقل می دانند. در این راستا داشتن تصویری از اقتصاد حمل ونقل در ایران و شناسایی چالش های پیش روی آن می تواند کمک شایانی به سیاستگذاری مناسب دولت کرده و آنها را در یافتن راهکارهایی برای رفع مشکلات و معضلات این بخش یاری کند.
از دیرباز توسعه اقتصادی در گرو توسعه بازرگانی بوده و توسعه بازرگانی هم وابسته به توسعه حمل ونقل بوده است. اهمیت اقتصادی توسعه حمل ونقل با بهبود رفاه و بسترسازی شرایط مناسب اجتماعی، سیاسی و اقتصادی همراه است. وجود امکانات حمل ونقل کارآ در افزایش رفاه اجتماعی اهمیت قابل توجهی دارد. از طرف دیگر ایجاد زیرساخت ها و اصلاحات در ساختار نظام اقتصادی کشور در جهت شکل گیری بسترهای لازم برای دستیابی به توسعه اقتصادی، امری لازم و ضروری است.

زیرساخت حمل ونقل جزءمهم اقتصاد و ابزار مشترک برای توسعه است و در اقتصادهای جهانی که فرصت های اقتصادی به طورفزایندهای به تحرک افراد، کالاها و اطلاعات وابسته است، بیشتر مورد توجه است. زیرساخت های فراوان حمل ونقل و شبکه های متصل، معمولاً با سطح بالایی از توسعه همراه است. هنگامی که سیستم های حمل ونقل کارآمد هستند، فرصت‌ها و مزایای اقتصادی و اجتماعی را فراهم می‌آورند که به آثار مثبت فزاینده نظیر دسترسی بهتر به بازار، افزایش اشتغال و سرمایه گذاری
منجر می شود.
توسعه حمل ونقل، امکان دسترسی به منابع و بازارها را فراهم آورده و به این ترتیب تولید و‌ بازاررسانی و مبادله کالاها را آسانتر می سازد. آسان سازی بازاررسانی محصولات و مبادله آنها امکان استفاده از صرفه های ناشی از مقیاس تولید و ارتقای بهره وری عوامل تولید را میسر می کند. نتیجه این تحولات، کاهش قیمت نهاده ها و هزینه های
تولید کالا و خدمات است. این امر سبب
می شود تا همانطوری که تحقیقات به عمل آمده نشان داده است، رشد حمل ونقل موجب رشد اقتصادی کشور شود و تأثیر حجم سرمایه و سرمایه گذاری در بخش حمل ونقل بر اشتغال و رشد اقتصادی مثبت باشد.
علاوه بر این، توسعه حمل ونقل به دلیل آسان سازی فعالیت های تولیدی و امکان جابجایی آسانتر بار و مسافر موجب کاهش نابرابری بین منطقه‌ای و متعادل تر شدن توزیع درآمد در کشورها
‌می شود.
تحقیقات به عمل آمده در کشور ما در این زمینه هم مؤید این حقیقت است که رشد اقتصادی ناشی از توسعه حمل ونقل موجب کاهش نابرابری درآمدی بین خانوارهای مناطق شهری و روستایی می شود
از طرف دیگر فعالیت های این بخش موجب تحرک دیگر بخش های اقتصادی می شود.
علاوه برزیرساخت های حمل ونقل به شکل جاده،
راه آهن، فرودگاه، بندر، پایانه های حمل بار و مسافر که احداث هر یک از آنها مستلزم سرمایه گذاری های
فراوان زیربنایی است، ادوات و تجهیزات مورد استفاده در انواع ناوگان حمل ونقل و خدمات جانبی آنها هم به دلیل سرمایه بر بودن، سبب تحریک دیگر بخش های اقتصادی می شود.
هنگامی که سیستم های حمل ونقل با محدودیت مواجه باشند هزینه های اقتصادی ازجمله هزینه فرصت های از دست رفته افزایش یافته و کیفیت مطلوب زندگی کاهش می یابد. به طور کلی
حمل ونقل مؤثر هزینه های بسیاری را در دیگر بخش های اقتصادی کاهش می دهد، درحالیکه حمل ونقل ناکارآمد این هزینه ها را افزایش می دهد و ارزیابی اهمیت اقتصادی حمل ونقل نیازمند تقسیم انواع تأثیرات آن است. این تأثیرات شامل هسته (مشخصات فیزیکی حمل ونقل)، ابعاد عملیاتی و جغرافیایی است:
آثار هسته ای: بنیادین ترین اثر حمل ونقل مربوط به ظرفیت فیزیکی حمل مسافر و کالاها و
هزینه های مربوط به پشتیبانی از این تحرک است و شامل تنظیم مسیرهایی است که امکان تعاملات جدید یا موجود بین نهادهای اقتصادی را فراهم می کند.
آثار عملیاتی: بهبود عملکرد زمان به ویژه از نظر قابلیت اطمینان و همچنین کاهش تلفات یا آسیب را به دنبال دارد. استفاده بهتر از حمل ونقل موجود به نفع کاربران (مسافران) و در سرعت بیشتر وتأخیر کمتر نمود می یابد.
آثار جغرافیایی: دسترسی به بازار گسترده تر که پایه اقتصادی در تولید، توزیع و مصرف است، بهبود می یابد. افزایش بهره وری دسترسی به پایگاه بزرگتر و متنوع تر (کالاهای خام، قطعات، انرژی یا نیروی کار) و بازارهای گسترده تر برای تولیدات متنوع (کالاهای واسطه ای و نهایی) یکی دیگر از تأثیرات جغرافیایی حمل ونقل است.